door Sergei Yushkevitch |
| “What song the Syrens sang, or what name Achilles assumed when he hid himself among women, although puzzling questions, are not beyond all conjecture.” Sir Thomas Browne Er zijn twee afbeeldingen van het café dat in de 18e eeuw gerund werd door de Parijse dammer M. Manoury. De eerste is een gravure die werd afgebeeld in het boek van Laurent Commard “Deux cents nouveaux problèmes récréatifs du jeu de dames à la polonaise”, Parijs, Guillaume, 1823. |
 [ 1 ] |
| De eerste afbeelding van café Manoury [1] De spelers C.T.F.Alliey schreef over deze gravure in zijn “Bibliographie complete…” (opgenomen in de “Encyclopedie du jeu de dames van Q.Poirson-Prugneaux, uitgegeven in 1855, Parijs, Cabasse): “De kleine charmante bijgesloten gravure is genaamd “Café Manoury”. Het laat twaalf duidelijk gedistingeerde personen zien. Twee spelers (Blonde en Clérambault) zitten aan een tafel te dammen, omgeven door verschillende toeschouwers.” Deze informatie, verstrekt door Alliey, is de hoeksteen van mijn nu volgende hypothese. Goed, Blonde en Clérambeau zitten tegenover elkaar in het centrum van de gravure. Wie van hen is Blonde en wie is Clérambeau? Volgens de traditie (de Europese in het algemeen en de Franse in het bijzonder) wordt met de eerstgenoemde de persoon links bedoeld. Dit is de Europese (en ook de Franse) norm en klaarblijkelijk afgeleid van de Europese manier van lezen: van links naar rechts (in tegenstelling tot de Arabische manier van lezen: van rechts naar links). Mij baserend op deze norm is mijn conclusie: Blonde is de man links. Hij leunt met zijn ellebogen op een wandelstok. Zo gezegd kan ik Alliey volgen als hij het heeft over “twee spelers, zittend aan een tafel”. Ik begrijp dat Alliey de twee spelers bedoelt wier gezichten duidelijk zichtbaar zijn als hij hun namen noemt: Blonde en Clérambeau. Indien hun gezichten niet duidelijk zichtbaar zouden zijn zou Alliey geen reden hebben gehad hun namen te noemen. Als dit echter het geval is dan heeft Alliey het mis als hij stelt dat deze twee spelers (Blonde en Clérambeau) aan het dammen zijn, aangezien Blonde niet speelt, hij kijkt naar de partij. Clérambeau speelt tegen iemand die zijn gezicht achter zijn rechterhand verbergt en tegelijkertijd klaar is om met zijn linkerhand een zet te doen. De datering Alliey schrijft: “Het is een gezicht op de ruimte in het café die al meer dan een eeuw bekend is als de verzamelplek van de dammers”. “La Revue Française du Jeu de Dames” (RF), Maart 1935, afgebeeld [1] onder de titel: Het café Manoury in 1760”. Er zijn drie redenen waarom ik twijfel aan het aangegeven jaar: De eerste: de biografische datering. Blonde is geboren in 1740 (of 1741) en overleed in 1819. Op de genoemde datum in RF (1760) was Blonde dienovereenkomstig 20 jaar oud. Ziet Blonde, links zittend, er uit als een jonge man van 20 jaar? Nee, dat is niet het geval. De man links is afgebeeld als een ervaren, oudere man van, tenminste 60 of 65 jaar oud. De tweede: de afwezigheid van pruiken op de hoofden van (bijna) elk van de twaalf personen (het is niet eenvoudig van de gravure af te leiden of Blonde een pruik heeft of niet). In 1760 (zoals door RF aangegeven) was het dragen van een pruik in de Europese steden het sluitstuk van de kleding bij mensen met een sociale functie in de stad. Pruiken begonnen te verdwijnen na de Franse Revolutie van 1789 en het begin van het napoleontische tijdperk en was in het begin van de 19e eeuw compleet verdwenen als standaard van het burgerlijk leven. De derde: de kleding. a) Ten eerste de hoeden. Komt de stijl van de hoeden van deze twaalf personen overeen met het modebeeld van de 18e eeuw? Nee, dat is niet het geval. Hoe de stijl van de hoeden was in de 18e eeuw is te zien in de afbeelding van café Manoury van Jacques F.R.Trenton de Vaujuas [2], geschilderd in de periode 1770-1774 (dit kan zonder twijfel geaccepteerd worden, zie hierna). De stijl van hoeden, zoals gepresenteerd in gravure [1] is karakteristiek voor de mode in het begin van de 19e eeuw, toen de pruik begon te verdwijnen. De hoeden in gravure [1] zijn hoog en smal. In de jaren rond 1760 echter droegen de mannen lage en wijde hoeden vanwege de pruiken. b) Maar niet alleen de hoeden zijn in strijd met de mode rond 1760. De meerderheid van de personen afgebeeld in gravure [1] draagt een rokkostuum, wat niet mogelijk was in 1760 toen het rokkostuum nog niet algemeen bekend was. Dienovereenkomstig droegen de mannen terzijde van Blonde en Clérambeau als onderdeel van het rokkostuum een lange broek, hetgeen ook ondenkbaar was in de stadsmode rond 1760. Nee, de kleding van de mannen op gravure [1] correspondeert uitstekend met de mode in het begin van de 19e eeuw. Conclusie (1) Deze drie redenen tezamen leiden tot de conclusie: De datering van de eerste afbeelding [1] van café Manoury moet gezocht worden in het begin van de 19e eeuw, bij benadering de jaren 1805-1815. |
 [ 2 ] |
| De tweede afbeelding van café Manoury [2] De tweede afbeelding is een schilderij van Jacques F.R.Trenton de Vaujuas (1756-1827), geschilderd toen hij student was aan de Koninklijke Militaire Academie (de latere naam van “Le Mousquetaire du Roi”, zoals het 300 jaar geleden werd genoemd!). Het schilderij is geproduceerd in de periode 1770-1774. Het is onmogelijk duidelijker te zijn, hetgeen verklaard kan worden uit het feit dat Trenton de Vaujuas geen schilder van beroep was; deze jaren omsluiten waarschijnlijk de jaren waarin hij de Koninklijke Militaire Academie bezocht. Het schilderij geeft perfect de modenormen weer van de Europese stedelijke society in de jaren rond 1775. Alle personen dragen pruiken, met uitzondering van een vrouw op de achtergrond (de haardracht van vrouwen is echter in alle tijden van de menselijke beschaving zo belangrijk en vereist zo’n speciale aandacht dat het de grenzen van dit artikel overschrijdt). De stijl van hun kleding wijkt af van de kleding in gravure [1]: geen rokkostuum en in plaats daarvan zien we een lange mantel en korte broeken. Echter, dit schilderij is opmerkelijk door enkele zeer interessante kenmerken (details), welke ons veel informatie geven. Het slot van mijn overwegingen is de namen te noemen van de twee personen die in het midden van het schilderij staan te praten: de eerste met hoed en wandelstok en de tweede, staande naast hem, zonder hoed maar met een pruik. |
 Detail 1  Detail 2  Detail 3  Detail 4 |
| Kleding Ik maak een analyse van de kleren van de personen afgebeeld in afbeelding [2]. De kleding van drie personen verschilt duidelijk van de kleding van alle anderen. De meerderheid van de mannen in plaat [2] zijn overeenkomstig gekleed: zij dragen een overjas, kleding om te wandelen, lange kleding. Dit doet ons denken aan een moderne overjas (regenjas). In tegenstelling daarmee zien we drie personen die geen overjas dragen. Deze personen zijn de vrouw op de achtergrond, de man rechts in Detail 1 en de man rechts in Detail 2, afzonderlijk afgebeeld in Detail 3. Het verschil tussen de kleding van het merendeel van de personen en de kleding van de drie hierboven genoemde personen leidt ons tot de conclusie: de meeste personen zijn bezoekers van het Café Manoury terwijl deze drie personen geen bezoekers zijn. Maar als we niet te maken hebben met bezoekers, wat zijn het dan? (ik beperk mijzelf tot de mannelijke kleding). Het antwoord is duidelijk: het zijn personen die werkzaam zijn in Café Manoury. De jongeman van Detail 3; wie is hij? Hij is de bediende: of hij brengt de fles die hij in zijn rechter hand heeft of hij neemt deze fles van de tafel. Laten we nu de kleding van de bediende (Detail 3) vergelijken met de kleding van de persoon in het centrum van het schilderij (Detail 4). De stijl van hun kleding is een en dezelfde. Laten we ons nu afvragen wie de persoon kan zijn in Detail 4. Het is bekend dat veel beroemdheden Café Manoury hebben bezocht; onder hen waren Ch.M.de la Condamine, F.A.D.Philidor, Voltaire, D.Diderot, J.-J.Rousseau, G.-J.Danton. Kunnen we veronderstellen dat een van hen (of een andere bekende Fransman) is afgebeeld in Detail 4? Nee, dat kunnen we niet. Ten eerste omdat in dat geval de naam van deze bekende (beroemde) persoon genoemd zou zijn. Ten tweede omdat de kleding van de persoon in Detail 4 bewijst dat hij geen bezoeker is. Wie is hij dan in dit geval? Wel, wie zou in het centrum van het schilderij kunnen staan, in het ‘uniform van het bedrijf’? Ik zie maar één redelijk antwoord: de eigenaar (beheerder) van Café Manoury en deze eigenaar is niemand minder dan Manoury zelf. Het is M.Manoury die is beschreven in Detail 4. |
 Detail 5  Detail 6  Detail 7 |
| Blonde afgebeeld Een wetenschappelijk onderzoek kan de volgende veronderstelling tegenspreken of bevestigen: in Detail 5 en Detail 6 werd dezelfde man afgebeeld en deze man was Blonde. Ik vraag u te letten op de grote kaakbeenderen van zijn gezicht. Maar in Detail 6 is hij een ervaren (oude) man, terwijl zijn leeftijd in Detail 5 perfect correspondeert met de leeftijd van Blonde in de jaren 1770-1774, ongeveer 30-34 jaar. Nog een kenmerk pleit in het voordeel van deze veronderstelling –zie Detail 7. Let op Manoury’s rechterhand in Detail 7. Het is duidelijk dat Manoury iets uit de kleine doos haalt die Blonde in zijn linker hand houdt. Wat is dit voor een klein doosje? Het zou een snuifdoos kunnen zijn. In dat tijdperk was het gebruik van snuiftabak zeer populair. (In tegenstelling tot de daaropvolgende tijdperken waarin dit gebruik geleidelijk verdween). Het is bekend dat Blonde een naturalist was (volgens andere aanwijzingen –een handelaar in tandenstokers). We kunnen er niet voor 100% zeker van zijn dat dit waar is, maar dit is zonder twijfel het gebied van zijn beroep. De snuif correspondeert perfect met de dingen waartoe Blonde toegang had in verband met zijn beroep. Conclusie (2) In het centrum van het schilderij van Jacques F.R.Trenton de Vaujuas [2] zijn Blonde (met hoed en wandelstok) en M.Manoury (zonder hoed en pruik) afgebeeld. |
