Geschiedenis van het Damspel
Tussen 1600 en 1800 werd het damspel in Holland vrij intensief beoefend.
Dat bleek bij onderzoeken in notarisprotocollen van Rijks- en Gemeentearchieven in de 20 er en de 30 er jaren. Tot 1650 werd gespeeld op het schaakbord.
In die tijd mocht een schijf alleen vooruit slaan.
Het moderne damspel werd in Nederland voor het eerst in de 17^e eeuw gespeeld.

Het West-Fries Museum in Hoorn bewaart het oudste 100-ruiten bord, dat we kennen, namelijk uit 1696.
De oudste dambordverkoping zou dateren van februari 1599.

De meeste mensen zullen wel eens op de een of andere manier met het damspel in aanraking zijn gekomen. In enkele gevallen zal dat contact meer dan oppervlakkig zijn geweest. Maar menigeen, die door de een of andere bijzonderheid door het spel wordt geïmponeerd, zal zich ontpoppen tot een enthousiaste beoefenaar.

Voor de liefhebber is het damspel zeker een enthousiast spel. Er zit veel meer in dan men bij de opstelling van de stukken zou verwachten. Dat enthousiasme groeit meer en meer naarmate men de onbegrensde mogelijkheden (en daardoor de schoonheid van het spel) gaat ontdekken.

In de loop der jaren zijn veel er veel theorieën over het ontstaan van het damspel.
De gesprekken daarover ontaardden vroeger vaak in verhitte discussies.
Het meest overtuigend lijkt een hypothese van Dr. A. v.d. Stoep, die langdurig en diepgaand onderzoek heeft verricht.

Enkele theorieën dan.
Alquerque (= schijfspel) voorloper van het damspel?

Uit archeologische vondsten is gebleken dat reeds lang voor onze tijdrekening een soortgelijk bordspel bestond. De oudste vondst is een lemen bord, verdeeld in ruiten.
Het spel werd gespeeld met een aantal kegelvormige figuren ('Damas' of 'Heilige Steen’). Dit oud-Egyptische bordspel, dat zich later ontwikkelde tot het bordspel Alquerque, is vermoedelijk zo'n 5000 jaar oud.
In elk geval zijn er voorlopers van Alquerque borden gevonden, ingegraveerd in de stenen, die het dak vormen van de grote tempel in Kurna, Egypte, die gebouwd werd ca.1400 voor de jaartelling.

Van dit spel is bekend, dat het in de 13 eeuw in Spanje werd gespeeld.

De ouderdom van het damspel wordt ook bevestigd door de opgraving van het graf van Toet-anch-Amon, waarin een dambord werd aangetroffen. Dit graf werd in 1933 in Luxor – een stad aan de Nijl - ontdekt door een Engelse archeoloog.

Zo zou Egypte dus als bakermat van het damspel kunnen worden beschouwd?
Er is verondersteld, dat onder de 12^e Dynastie der Farao’s van Memphis het spel is uitgevonden door 2 slaven, die werkzaam waren bij de bouw van piramides.   

Het spel moet toen zijn gespeeld op een bord met 25 bespeelbare velden en 5 stenen voor elke speler. In eerste instantie werd dit spel mogelijk dus “Damas” genoemd, later kwam de term “Alquerque”.

Alquerque lijkt in 2 opzichten sterk op dammen:

• Het slaan gebeurt op identieke wijze en bij dit spel is het evenals bij het “dammen” gewonnen, wanneer de tegenstander alle schijven kwijt is of in het geval, dat al zijn schijven vast staan.
• Er is ook een principieel verschil tussen dammen en alquerque; de schijf, die bij alquerque de achterste rij bereikt, is nutteloos geworden                                                

Begin 12^e eeuw werd dit spel gemoderniseerd. Aanvankelijk spelend op een schaakbord met elk 12 schijven. Later, zo rond 1535, werd het sprongsgewijze slaan en de slagverplichting in Frankrijk ingevoerd.
De naam van het spel werd: “Le Jeu Plaisant de Dames’, kort gezegd Jeu Plaisant.

Een in Parijs wonende Pool zou in 1723 nog enkele aanpassingen hebben gedaan?
Er werd vanaf dan gespeeld op een bord met 100 velden en beide spelers speelden met 20 schijven. Sindsdien wordt dit het “Pools damspel” genoemd.

De vermaardste dammer van die tijd was Manoury, die een café hield op de Quay de l’ Ecole in Parijs. Als eigenaar van een café was hij uitnemend in de gelegenheid om zich aan het damspel te wijden. Zijn lokaal werd snel het centrum van de damwereld in de Franse hoofdstad.

Het Pools of standaard damspel is het eerst beschreven in 1754 en wel in het 4^e deel van de Franse encyclopedie van "d’ Alembert en Diderot”. De eerste publicatie was in 1770 in Parijs.

Het tweede boek over dit “vernieuwd” standaardspel verscheen in Amsterdam (1785), geschreven door Ephraïm van Emden, op het titelblad abusievelijk vermeld als “Van Embden”. 

Van Emden was drukker, dus dat kwam goed uit toen hij een boek wilde uitbrengen. Het werd dus zijn “Verhandeling over het damspel”. Van Emden bespreekt uitvoerig een aantal facetten van het damspel, waaronder het dambord zelf.

In onderstaande kolom enkele passages uit dit boek:

Hypothese over het ontstaan van het damspel.
(verkorte versie van Dr. Arie. van der Stoep)
Indien het waar is, dat bordspelen waarbij slaan niet verplicht is, historisch zijn voorafgegaan aan bordspelen, waarbij slaan wel verplicht is, dan is het spel dat men in Frankrijk “Jeu Plaisant” noemde, primitiever dan het Spaanse damspel.

Aan het Spaanse damspel is een ouder spel voorafgegaan. Mogelijk Arabisch? Immers het in Spanje veel gespeelde alquerque is mogelijk Arabische import en het schaakspel, dat net als dammen promotie van materiaal kent, is zeker door de Arabieren in Spanje geïmporteerd.

Dat oer-damspel zou het Franse “Jeu Plaisant” kunnen zijn, waarvan het Spaanse damspel een afsplitsing is. Het is echter ook mogelijk, dat het Spaanse spel en Jeu Plaisant beide afsplitsingen zijn van een ander spel.

De Arabische overheersing in Spanje duurde van 711 tot ca. 1250. In deze tijd moet het oer-damspel zijn geïntroduceerd in Europa.

Het wachten is nu op een kenner van de Spaans-Moorse cultuur, tevens liefhebber van het bordspel en oude handschriften, die deze hypothese wenst te verifiëren.