door Jan de Ruiter
In 19e eeuwse kranten en andere bladen is naast dam- en schaaknieuws ook de nodige techniek te ontdekken. Schaakrubrieken zijn talrijk vertegenwoordigd in kranten en tijdschriften, de oudste rubriek stamt uit 1847 en is te vinden in het Algemeen Handelsblad, Amsterdam.
Het damspel bezat voldoende status om een plaatsje in diverse kranten en bladen voor zich op te eisen. Wel moest men regelmatig de ruimte delen met het schaakspel, maar treffen we ook zelfstandige damrubrieken aan. In de twee schaakbladen[1], Sissa en Morphy, was er alleen af en toe een plaatsje, een hoekje, beschikbaar en werd de stand in cijfers opgediend[2].
In deze documentie passeren alle damrubrieken de revue[3], waarbij moet worden opgemerkt dat niet alle jaargangen van de betreffende bladen zijn overgeleverd. In totaal zijn 21 rubrieken achterhaald, een aantal daarvan zijn al bekend uit de literatuur een aantal zijn nieuw. De eerste overgeleverde damrubriek is te vinden in het schaakblad Sissa, tussen 1854 en 1857. Klaas en Aris de Heer behoorden hier tot de oplossers.
Het is niet verwonderlijk dat we in de jaren 1880/1899 de meeste damrubrieken tegenkomen. Eenzelfde tendens zien we bij damtoernooien en damclubs. In 1888 werd zelfs een poging gedaan om een heus damblad op te richten.
C. Stams, maar dit is een aanname, schreef in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 15.08.1886:
‘Voorts publiceerde Sissa en verschillende andere tijdschriften en dagbladen vroeger en later damprobleems’.
Of nu alle rubrieken zijn achterhaald durf ik niet te zeggen. Het wachten is weer op een lading kranten en tijdschriften via KB/Delpher waarna nieuwe ontdekkingen op de site van Hoofdlijn worden opgenomen.
 

De rubrieken zijn in verschillende categorieën in te delen:

De rubriek in de ‘Nieuwe Purmerender Courant’ behoort tot categorie ‘a’ en liep van 1892 tot en met 1902. Het overlijden van E.G. Dettmeijer zorgde voor een abrupt einde. Met Dettmeijer is ook meteen de naam genoemd van de animator van een groot aantal rubrieken. Hij zorgde ervoor dat een damrubriek werd geopend, zoals in Amersfoort en Tilburg, en stuurde talloze problemen naar deze en andere rubrieken. Veelal geleend werk, maar ongetwijfeld ook eigen werk. Het noemen van de inzender kreeg voorrang boven het noemen van de auteur. Zonder Dettmeijer had het rubriekenlandschap er heel anders uitgezien. Toch was hij in de damwereld een omstreden figuur, Van Vught was geen vriend, en zijn problemen werden door de redacteur van “De Wereldkroniek1894” geweigerd.

De rubriek in de ‘Zijper Courant’, 1886/1897, valt onder categorie ‘c’ en bevat heel af en toe ander nieuws. Deze rubriek geeft een prachtig inkijkje in het dammersleven rond Schagen en in de kop van Noord-Holland. In de zomermaanden lag de rubriek stil, het werk op het land eiste dan alle aandacht op. De redacteur was duidelijk een liefhebber van het damspel. Zelfs Van Vught en Dettmeijer kwamen deze rubriek op het spoor en stuurden problemen en oplossingen in.

De damrubriek in ‘De Wereldkroniek’, 1894, behoort tot categorie ‘d’. Constant Stams gaf uitvoering commentaar bij de problemen, behandele vragen over de spelregels, stond stil bij de grote meesters en behandelde nationaal en internationaal damnieuws.

Blijdenstein zorgde ervoor dat in Sissa1854/1857 alleen problemen welke voldoen aan de huidige regels werden gepubliceerd. In latere bladen worden deze ‘regels’ regelmatig overtreden. De discussie in Sissa 1873/1874 toont aan dat er van uniformiteit nog geen sprake was. Ook Dettmeijer was tegenstander van damrust en gaf dit aan bij zijn inzendingen, zoals in de ‘Tilburgsche Courant 1886/1888’. In de ‘Katholieke Illustratie sept1877’ gaat ‘damslag voor’. ‘Damrust’ komen we nog tegen in het ‘Haarlems Dagblad1887’ en de ‘Zijper Courant1890’. In de ‘Katholieke Illustratie1896’ gaat ‘damslag NIET voor’. In ‘Het Geïllustreerd Zondagsblad 01.03.1896’ gaat damslag weer WEL voor.

Voor de presentatie van de rubrieken is ervoor gekozen om het ‘probleem’ leidend te maken. Dat betekent dat de oplossing en eventueel ander commentaar die later, veelal in de volgende aflevering, werd gepubliceerd bij elkaar zijn geplaatst. De datering bij de problemen maakt dit verder duidelijk.
Er is geen onderzoek verricht naar auteursnamen. Daar waar de informatie voorhanden was is deze genoemd. Informatie hierover is meer dan welkom en zal worden toegevoegd.
Ook is niet onderzocht of problemen in meerdere rubrieken zijn geplaatst, maar wie de rubrieken doorneemt komt zeker een aantal dubbele tegen. Met name E.G. Dettmeijer stuurde zijn problemen, of die van iemand anders, veelvuldig in.

In schaak-, week- en maandbladen zijn tot nu toe 11 damrubrieken gevonden, in landelijke en lokale kranten staat de teller op 11:
 

Het volgende overzicht toont de rubriekdichtheid per jaar: